Clusterhoofdpijn is een zeer ernstige vorm van aanvalsgewijze hoofdpijn [1]. Patiënten hebben meestal last van periodes van weken tot maanden waarin veel aanvallen voorkomen en periodes zonder aanvallen. Een aanvalsperiode wordt een cluster genoemd. Aanvallen van clusterhoofdpijn zijn erg heftig en treden om de dag of meermaals per dag op, en ook vaak ‘s nachts. Aanvallen kunnen 15 minuten tot enkele uren aanhouden. De man-vrouw ratio is ongeveer 5:1 [2].

Er is geen duidelijke pathogenese bekend. Negentig procent van de patiënten zijn forse rokers, maar stoppen met roken lijkt geen invloed te hebben op de frequentie van de aanvallen. Daarnaast lijkt consumptie van alcohol gedurende een cluster een uitlokkend effect te hebben, waarschijnlijk door het vaatverwijdende effect [3].

Episodische vorm

De aanvallen van clusterhoofdpijn komen in clusters van weken tot maanden voor.
De patiënt heeft tijdens de episodes om de dag tot achtmaal per dag een aanval.
Tussen de clusters zijn er aanvalsvrije periodes van weken, maanden tot soms jaren.

Chronische vorm

De aanvallen verminderen binnen 12 maanden maximaal 1 maand [4].

De pijn is vrijwel altijd strikt eenzijdig, rond het oog of bij de slaap. Dit gaat gepaard met een of meer van de volgende ipsilaterale (aan dezelfde kant van de hoofdpijn) verschijnselen [3]:

miosis (vernauwing van de pupil) of ptosis (hangend ooglid)
roodheid van het oog
lacrimatie (excessief tranen)
rinorroe (loopneus)
verstopt neusgat
zweten van het voorhoofd

Patiënten zijn tijdens een aanval doorgaans rusteloos door de pijn.

Clusterhoofdpijn kan een ernstig belemmerend effect hebben op het leven van patiënt. Het wordt zelfs ‘zelfmoordhoofdpijn’ genoemd.

De diagnose van clusterhoofdpijn wordt op basis van klinische bevindingen gesteld.

De diagnosecriteria zijn [4]:

A) Ten minste vijf aanvallen die aan criteria B-D voldoen
B) Hevige of zeer hevige unilaterale pijn rondom het oog die onbehandeld 15 tot 180 minuten duurt
C) Minstens 1 van de volgende 2 criteria:

1) Ten minste 1 van de volgende verschijnselen aan de zijde van de hoofdpijn:

Conjunctivale injectie en/of tranenvloed
Neusverstopping en/of rinorroe
Oedeem van het ooglid
Zweten van het gezicht en voorhoofd
Miosis en/of ptosis

2) Gevoel van rusteloosheid of agitatie

D) Frequentie aanvallen: eens in de 2 dagen tot 8 keer per dag
E) Niet beter past bij een andere hoofdpijndiagnose

Bij verdachte situaties (b.v. acuut ontstaan heftige hoofdpijn, neurologische verschijnselen, uitlokking door drukverhogende momenten) kan er aanvullend onderzoek gedaan worden (MRI of CT) om een andere oorzaak uit te sluiten (tumoren of aneurysma’s) [5].

Conventionele pijnbestrijding (zoals paracetamol) heeft geen effect. Inhalatie van 100% zuurstof via een speciaal masker gedurende 10-15 minuten bij het begin van een aanval kan deze doen afbreken, net als een subcutane sumatriptan injectie. De preventieve behandeling bestaat uit verapamil of lithium. Een suboccipitale steroïd injectie in de buurt van de grote achterhoofdzenuw (n. occipitalis major) is vaak effectief.

Auteurs

Auteur: Mees Kuijper, geneeskundestudent
Student reviewer: Lars Nijman, geneeskundestudent
Medisch specialist reviewer: J. Haan, neuroloog

Link voor verdieping

https://www.amboss.com/us/knowledge/Cluster_headache

Referenties

[1] LUMC. (z.d.-b). Clusterhoofdpijn | LUMC. Geraadpleegd op 9 juni 2022, van https://www.lumc.nl/org/hoofdpijn-onderzoek/info-clusterhoofdpijn/

[2] Kuks, J., & Snoek, J. W. (2016). Leerboek klinische neurologie (18de editie). Bohn Stafleu van Loghum.

[3] Ropper, A., & Brown, R. J. (2014). Adams and Victor’s Principles of Neurology (10de editie). McGraw-Hill Education.

[4] Hoofdpijn. (z.d.). NHG-Richtlijnen. Geraadpleegd op 23 april 2022, van https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/hoofdpijn#volledige-tekst

[5] Cluster headache - Symptoms and causes. (2021, 24 juli). Mayo Clinic. Geraadpleegd op 23 april 2022, van https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cluster-headache/symptoms-causes/syc-20352080

CLUSTERHOOFDPIJN